Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleabat bir düzen değildir. Dostluk, sosyete süresince insanoğluın nitekim ne davrandıklarını değil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak derunin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene vazetmek, toplumsal yaşamın gerçekleşmesini peylemek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin muhalifsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kategorik yakın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete süresince insanoğluın şekil ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte ahbaplık, beniâdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-beniâdem, beniâdem-tabiat ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru derunin evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi derunin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birfena rey ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan görüşlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini peylemek maksadıyla konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve seçimın bütünüdür. Daha yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal evetşama düzenidir. Dostluk Sözcük Fehvaı Dostluk kelimesi Arabi “kazanç” kökünden hasılat ve kazanç kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazanç” kelimesinin çoğulu “beddua’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakılırsa ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Beceri Fehvaı Dostluk dönemden döneme değiştiği derunin hala doyurucu bir teşhism bünyelamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince baş olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri bap vadi kısmına Özel Dostluk, kişiler ile devlet yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun temellıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları beniâdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kadir yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla kabil nitelikteki kamu durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk vadiında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek derunin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları kösteklemek derunin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve mangiz cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları kadar daha bir ahbaplık dallarında daha bir yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut politik görüşleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal yaşamı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet süresince bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Toplumsal İhtiyaçların önlanması) Hukukun tatbikî amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete süresince yaşayan insanoğluın, birbirleri ile tesis etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun bünyesından meydana gelen ihtiyaçlarını muhaliflamaya çallıkışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni yaşamın baş gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun doğal bünyesına ve bundan ileri mevrut ihtiyaçlarına münasip tutulmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de merbutdır; soylu erki yokluklara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir organize şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak gerçeklik kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tutulmak üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Hak haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet anlamında zatî bir özelliği deyimler. özlük her vakit haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni çevirmek uğrunda geceli gündüzlü ve değkonumez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak peritonı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki kadir olarak kelam konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet derunindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini deruneren kurallar kamuü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve tutmak yerinde bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir kadir niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini derunerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum bulunan düzeni korumak, gerekse onu değkonutirmeyi meşrulaştırmak derunin her vakit adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta muhalifmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık anlamında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan ahbaplık düzenlerinin namına münasip olup olmadığı açısından bir kadir ve değerlendirme ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve zararlı muhaliflıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon balans süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşama uyacak, hem de bu toplumsal yaşamın barış süresince sürebilmesi derunin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çallıkışacaktır.